دین مسیحیت، از ادیان بزرگ آسمانی و آیین حضرت عیسی(ع) است و بزرگ‌ترین دین جهان از نظر شمار پیروان به‌شمار می‌رود.

گرچه این دین پس از ظهور اسلام، منسوخ شده و کتاب آسمانی آن نیز از تحریف در امان نمانده، ولی پیروان آن همچنان به عنوان پیروان یکی از ادیان ابراهیمی و دارای کتاب آسمانی مورد پذیرش اسلام هستند و چارچوب‌هایی برای زندگی مسالمت‌آمیز در کنار مسلمین تعیین شده است. اسلام همچنین صاحبان ادیان الهی را به گفت‌وگو و تعامل فراخوانده است.

ایمان مسلمانان به انبیای الهی به تصریح قرآن کریم از ارکان ایمان است: «همه مؤمنان به خداوند و فرشتگانش و کتاب‌هایش و پیامبرانش ایمان دارند [و می‌گویند] میان هیچ یک از پیامبران، فرق نمی‌نگذاریم...».

به بهانه سالروز ولادت حضرت عیسی(ع) و کریسمس مسیحیان، نگاهی داریم به رابطه تشیع و حوزه‌های علمیه شیعه با مسیحیت.

رابطه هزار ساله

رابطه جامعه مسیحیت با اسلام شیعی قدمتی بیش از هزار سال دارد. شهر تاریخی حرّان در بین‌النهرین که در ترکیه امروز قرار دارد، شهری مسیحی‌نشین بوده که دانشمندان و فیلسوفان شهیری از آن برخاسته‌اند. آن‌ها در قرن دوم ارتباط نزدیکی با پیشوایان شیعه ازجمله امام صادق(ع) داشته‌اند و بعضاً به تشیع گرویده‌اند.

ابن‌شعبه حرانی از نامدارترین اهالی حران است که مجموعه گرانقدر «تحف العقول» را در قرن چهارم هجری تألیف کرد تا علاوه بر حلال و حرام و فرائض و سنن، حکمت‌ها و اندرزهای معصومین(ع) نیز گردآوری شود.

او بر آن بوده در کنار مواعظ اهل‌بیت(ع)، اندرزهای سایر انبیا(ع) را نیز قرار دهد و به همین‌منظور فصلی از کتاب را به مواعظ حضرت عیسی مسیح(ع) اختصاص داده است. مواعظی که از امام صادق(ع) نقل شده‌اند، ولی با نقل‌های انجیل نیز مطابقت دارند.

این رویکرد حرانی نشان‌دهنده رابطه تنگاتنگ جامعه مسیحیت با پیشوایان شیعه است و تسلط معصومین(ع) بر مواعظ انبیای پیشین به‌ویژه اناجیل معتبر را به دیده شگفتی می‌نگریسته‌اند.

دعوت به مشترکات

گفت‌وگوی ادیان ابراهیمی، راهبردی است که خداوند در قرآن به آن امر فرموده است: «بگو ای اهل کتاب! بیایید از آن کلمه‌ای که میان ما و شما مشترک است پیروی کنیم؛ آنکه جز خدای را نپرستیم و هیچ چیز را شریک او نسازیم و بعضی از ما بعضی دیگر را سوای خدا به پرستش نگیرد. اگر آنان رویگردان شدند، بگو شاهد باشید که ما مسلمان هستیم».

این راهبرد در گام اول اتحادی است در مقابل جبهه الحاد و استکبار و در گام دوم نزدیک شدن موحدان و فروریختن سوءتفاهم‌ها و کینه‌های بی‌ریشه‌ای که گاه به منازعات عظیمی منجر می‌شوند.

ظرفیت‌های موجود در اسلام و تشیع، قابلیت زیادی برای تعامل هرچه بهتر اسلام و مسیحیت دارد که البته مستلزم شناساندن و معرفی آن‌هاست. اعتقاد به قدرت بی‌پایان خداوند و حرکت هستی به سوی او از جمله جاذبه‌های اسلام است. اعتقاد به موعود و معاد نیز گرچه در نقطه مشترک ادیان الهی و از جمله اسلام و مسیحیت قرار دارد، اما توصیفات و جزئیاتی که در تشیع بیان شده، فراتر از منابع سایر ادیان است که جذابیت مضاعفی به آن می‌بخشد.

موضوعات مهم دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند محور گفت‌وگوی ادیان باشند؛ محیط‌زیست، حقوق بشر، اقتصاد و نظام سرمایه‌داری، توسعه، خانواده، آزادی بیان و عقیده و... از موضوعاتی هستند که نیاز به هم‌اندیشی ادیان برای رسیدن به راه‌حل‌های مشترک دارند.

یک ضرورت فوری

اسلام‌هراسی شدیدی که در رسانه‌های دنیا وجود دارد و به تبع آن، هراس از انقلاب اسلامی، موجب فاصله میان اسلام و دنیای کنونی می‌شود. این هراس، به‌ویژه نسبت به شیعه شدت بیشتری هم دارد.

برای مقابله با اسلام‌هراسی و کم کردن این فاصله، افزایش تعاملات و گفت‌وگوهای میان ادیان ضرورت می‌یابد که یکی از نتایج مهم آن، رفع غربت از اسلام و به‌خصوص از شیعه است، زیرا یکی از واقعیت‌های تلخ جهان مسیحیت آن است که اسلام را بیشتر با مذهب اهل‌سنت می‌شناسند.

این ارتباطات همچنین موجب آشنایی هرچه بیشتر فرهیختگان مسیحی با میراث علمی و انسانی اسلام خواهد شد. تراث ارزشمندی همچون صحیفه سجادیه، نهج‌البلاغه و... هرچند برخاسته از اسلام است، اما اختصاص به مسلمانان ندارد و برای نوع بشریت، مفید و قابل استفاده است.

تاکنون نیز بسیاری از دانشمندان و بزرگان ادیان از میراث اسلامی ما بهره برده‌اند و حتی در مراسم مذهبی خود از آن‌ها استفاده می‌کنند. به عنوان مثال برخی بزرگان مسیحی و عرب لبنانی دعاهای صحیفه سجادیه را به عنوان یک دعای زیبا در کلیساهای خود قرائت می‌کنند.

تعامل حوزه‌های علمیه شیعه با مسیحیت

تعامل با بزرگان ادیان الهی مسیری بوده است که همواره در حوزه‌های علمیه به ویژه حوزه علمیه قم و نجف وجود داشته است.

دیدارهای حضرات آیات مکارم شیرازی، سیستانی، جوادی‌آملی، سبحانی و تعداد دیگری از مراجع تقلید و اساتید حوزه علمیه با اسقف‌ها و کاردینال‌های مسیحی و بزرگان دینی کلیمی ایرانی و خارجی همواره برقرار بوده و علما و مراجع بر ادامه یافتن مراودات بین‌الادیانی تأکید کرده‌اند.

امروزه این گفت‌وگوها در ایران با مشارکت و محوریت نهادهای دینی انجام می‌شود، از حوزه علمیه قم و مشهد گرفته تا جامعة المصطفی العالمیه و مرکز گفت‌وگوی ادیان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.

از قم تا هامبورگ

آیت‌الله العظمی بروجردی، زعیم حوزه علمیه قم، از طلایه‌داران عرصه ارتباط ادیان و مذاهب در قرن جدید بود. مرجعی که با نگاه بین‌المللی خود، اعزام گسترده مبلغ به خارج از ایران به منظور تبلیغ را آغاز و تبادلات علمی میان مدارس علمیه مذاهب مختلف در ممالک اسلامی را تسهیل کرد.

او با اندیشه تقریب میان مذاهب اسلامی، از دارالتقریب الازهر مصر حمایت کرد که نتیجه‌اش فتوای معروف شیخ شلتوت در به رسمیت شناخته شدن فقه شیعه نزد اهل‌سنت بود.

آیت‌الله العظمی بروجردی در راستای تعامل و گفت‌وگو میان ادیان و البته نشر و تبلیغ مذهب تشیع، مرکز اسلامی هامبورگ را به عنوان مهم‌ترین مرکز اسلامی و شیعی در اروپا تأسیس کرد و نمایندگانی را برای تبلیغ و تدریس به کشورهای اروپایی و آمریکایی فرستاد که آثار آن در دانشگاه‌های غرب تا امروز ادامه داشته است.

خطبه نماز جمعه کشیش مسیحی!

امام موسی صدر در دو دهه حضور در لبنان، همواره در مراسم غم و شادی مسیحیان شرکت می‌کرد و فرهیختگان مسیحی و اهل‌سنت را نیز در مراسم شیعیان با خود همراه می‌کرد. حمایت او از بستنی‌فروش مسیحی در شهر صور و یادآوری فتوای طهارت اهل‌کتاب به مسلمانان، داستان معروفی است که توجه محافل مسیحی لبنان را به خود جلب کرد.

امام موسی صدر حضور گسترده‌ای در کلیساها، دیرها و مجامع دینی و فرهنگی مسیحیت لبنان داشت و سخنرانی‌های او تأثیر زیادی بر مسیحیان آن کشور برجای نهاد. او حتی خطبه‌های عید موعظه را در کلیسای بیروت ایراد کرد و اگر آتش جنگ داخلی شعله‌ور نمی‌شد، در پی آن بود کاردینال مسیحی لبنان را برای سخنرانی در نماز جمعه بیروت دعوت کند.

امام موسی صدر با طرح شعار «گفت‌وگو، تفاهم و همزیستی» پایه‌های روابط دوستانه و همکاری با رهبران دینی مسیحی و اهل‌سنت لبنان را بنا نهاد.

مسیح مبارز

امام خمینی(ره) دین مسیحیت را آیینی می‌داند که نه‌تنها معنوی و روحانی است، بلکه آمیخته با سیاست و مبارزه با ظلم و استکبار است. امام(ره) ادعای صرفاً روحانی و معنوی بودن مسیحیت را رد می‌کند و می‌فرماید اگر مسیح تنها معنویات و احکام را می‌گفت و متعرض سیاست و دفاع از مظلوم نمی‌شد، در معرض مصلوب شدن و اذیت ظالمان قرار نمی‌گرفت! به عقیده امام(ره) حاکمان و سیاستمداران مسیحی سعی کردند سیاست را از مسیحیت جدا و روحانیت مسیحیت را در کلیسا حبس کنند.

امام(ره) هرساله ولادت حضرت عیسی مسیح(ع) را در پیام‌هایی به همه مردم دنیا و به‌ویژه مسیحیان جهان تبریک می‌گفت و علما و روحانیون ادیان را به تحقق آرمان‌های انبیا فرامی‌خواند. ایشان وظیفه روحانیت مسیحی را مضاعف می‌دانست؛ چراکه قدرت‌های بزرگ که مدعی مسیحیت هستند، بر خلاف تعلیمات عیسی مسیح(ع) عمل می‌کنند.

حوزه علمیه خراسان در گفت‌وگوی اسلام و مسیحیت

ماه گذشته حجت‌الاسلام والمسلمین خیاط، مدیر حوزه علمیه خراسان به عنوان یکی از اندیشمندان مسلمان به دعوت مرکز گفت‌وگوی ادیان و فرهنگ‌ها برای شرکت در دوازدهمین دور گفت‌وگوهای اسلام و مسیحیت به واتیکان سفر کرد.

این دور از گفت‌وگوهای اسلام و مسیحیت به میزبانی کاردینال میگل آنجل آیوسوگیسو، رئیس نهاد گفت‌وگوی ادیان واتیکان برگزار شد و موضوع آن، در سه محور «مفهوم تربیت خانواده در اسلام و مسیحیت»، «فرصت‌ها و چالش‌های تربیت در دوران امروز از منظر اسلام و مسیحیت» و «تربیت جوانان؛ فضایی برای گفت‌وگو و همکاری بین اسلام و مسیحیت» بود.

حجت‌الاسلام خیاط در این رویداد ضمن ارائه مقاله علمی در موضوع آموزش مذهبی جوانان به‌ویژه در خانواده به منزله چالش مشترک مسلمانان و مسیحیان، به تبیین جایگاه آموزش جوانان در دین اسلام پرداخت و مؤلفه‌های یاددهی و یادگیری مطلوب از منظر اسلام شیعی را تشریح کرد.

خبرنگار: محمد ولیان‌پور